Giấc mơ và so sánh xã hội là chủ đề khiến nhiều người trẻ trằn trọc suốt những đêm dài, nhất là trong một thời đại mà mạng xã hội và truyền thông liên tục “vẽ” ra những tiêu chuẩn thành công, hạnh phúc mới. Tại sao ta luôn tự hỏi: Mình đã đủ tốt chưa? Ước mơ của mình có thực sự “xứng đáng” khi nhìn sang người khác?
Ex-lover sẽ cùng bạn mổ xẻ bản chất của giấc mơ cá nhân, cơ chế so sánh trong xã hội hiện đại, tác động của chúng lên tâm lý – hành động và cách mỗi người có thể lắng nghe, cân bằng chính mình giữa biển người đông đúc này.
Giấc mơ và so sánh xã hội: Định nghĩa, bản chất và lý do ai cũng từng mắc kẹt
Giấc mơ và so sánh xã hội không chỉ là khái niệm trừu tượng, mà còn là thực thể sống động chi phối mọi quyết định, cảm xúc trong đời sống mỗi chúng ta.
Giấc mơ là gì? Tại sao người Việt hay “mơ lớn” nhưng lại hay ngại?
Giấc mơ (dream/aspiration) là hình ảnh, mục tiêu hoặc khát vọng mà mỗi cá nhân hướng tới, dù là thành công vật chất, tình yêu, sự nghiệp hay đơn giản là một cuộc sống bình yên.
Nhưng ở Việt Nam, ta lớn lên với câu “biết đủ là hạnh phúc” bên cạnh “phải cố lên như người ta”. Chính sự giằng xé này khiến nhiều người vừa muốn mơ, vừa sợ mơ. Cái bóng của sự so sánh xã hội cứ lởn vởn, khiến giấc mơ đôi khi trở thành gánh nặng.
So sánh xã hội: Cơ chế tâm lý cổ xưa nhưng ám ảnh hiện đại
So sánh xã hội (social comparison) là bản năng gắn liền với quá trình tiến hóa của con người: ta nhìn vào người khác để tự định vị mình. Nhà tâm lý học Leon Festinger từng nói, con người không thể tự đánh giá bản thân mà không nhìn sang người khác.
Nhưng trong thế giới số hóa, mạng xã hội, so sánh xã hội không còn đơn thuần là động lực, mà có thể biến thành áp lực triền miên.
Tại sao so sánh xã hội lại mạnh mẽ hơn bao giờ hết?
- Hình ảnh thành công, hạnh phúc trên mạng xã hội thường chỉ là “mặt nạ”.
- Chúng ta tiếp nhận thông tin quá nhanh, quá nhiều, dễ bị cuốn vào vòng xoáy “họ có – mình chưa”.
- Văn hóa thành tích, “con nhà người ta” vẫn len lỏi trong mọi gia đình, công sở, lớp học.
“So sánh xã hội là con dao hai lưỡi: có thể thúc đẩy bạn tiến xa hơn, nhưng cũng dễ khiến bạn kiệt sức vì chạy theo những chuẩn mực không thuộc về mình.” – Ex-lover
Ảnh hưởng của giấc mơ và so sánh xã hội lên sức khỏe tinh thần, hành động cá nhân
Giấc mơ và so sánh xã hội vốn là động lực lớn, nhưng cũng là nguyên nhân hàng đầu khiến bạn trẻ ngày nay cảm thấy căng thẳng, thiếu tự tin, thậm chí trầm cảm. Ex-lover từng có thời gian “đu trend” thành công, mỗi ngày mở Facebook thấy bạn bè mua nhà, cưới vợ, lên chức; lòng tự nhủ phải cố hơn, nhưng càng cố lại càng mệt.
Tác động tích cực: Khát vọng, động lực và sự phát triển bản thân
- So sánh xã hội có thể giúp bạn nhận ra mình đang ở đâu, cần học hỏi gì.
- Giấc mơ giúp ta đặt mục tiêu, nỗ lực không ngừng để vươn lên.
- Nhiều người lấy thành công của người khác làm “gương soi”, từ đó phát triển bản thân vượt qua giới hạn.
Tác động tiêu cực: Áp lực vô hình, tự ti và vòng lặp ghen tị
- Khi so sánh quá mức, bạn dễ rơi vào trạng thái “hội chứng kẻ mạo danh” (impostor syndrome): luôn nghĩ mình chưa đủ tốt dù đã cố gắng hết sức.
- Giấc mơ đặt sai chỗ, chạy theo “giấc mơ của người khác” khiến bạn đánh mất chính mình.
- Nhiều nghiên cứu chỉ ra, lạm dụng mạng xã hội làm tăng nguy cơ trầm cảm, lo âu ở thanh thiếu niên do so sánh xã hội không lành mạnh.
Khi Ex-lover từng so sánh chính mình
Có lần Ex-lover tham gia một buổi họp lớp, ai cũng khoe thành tích, mình thì vừa thất nghiệp, vừa chia tay. Về nhà, mình lướt mạng, thấy bạn cũ check-in du lịch, khoe nhà mới, lòng nặng trĩu.
Nhưng rồi, mình nhận ra: “Ai cũng có nỗi buồn phía sau tấm ảnh đẹp.” Người thành công cũng có lúc chật vật. Quan trọng là bạn muốn gì, thực sự cần gì, và bạn đã cố gắng ra sao cho giấc mơ của mình.
Các hình thức so sánh xã hội phổ biến và dấu hiệu nhận biết
Không phải ai cũng nhận ra mình đang rơi vào “bẫy” so sánh xã hội. Ex-lover sẽ cùng bạn lật mở các dạng so sánh thường gặp và những dấu hiệu âm thầm báo động.
So sánh hướng lên (upward social comparison)
Đây là khi bạn nhìn vào những người “giỏi hơn”, thành công hơn để tự thúc đẩy bản thân. Tuy nhiên, nếu không kiểm soát, bạn sẽ dễ cảm thấy tự ti, thất vọng.
So sánh hướng xuống (downward social comparison)
Bạn nhìn vào người “kém hơn” để cảm thấy tốt về mình. Điều này có thể giúp nâng cao tự tin tạm thời, nhưng nếu lạm dụng, sẽ khiến bạn trì trệ, không chịu phát triển.
So sánh ngang bằng (lateral social comparison)
Bạn so sánh mình với người ngang tầm, bạn bè đồng trang lứa, đồng nghiệp cùng vị trí. Dạng này phổ biến nhất, dễ khiến bạn bị cuốn vào cuộc đua vô hình mà quên mất bản sắc cá nhân.
Dấu hiệu nhận biết bạn đang bị “bẫy” so sánh xã hội
- Cảm thấy ghen tị, buồn bã khi thấy thành công của người khác.
- Luôn tự hỏi: “Tại sao mình chưa được như họ?”
- Khó cảm thấy hài lòng với bản thân dù đã đạt được nhiều thành tựu.
- Lạm dụng mạng xã hội, thường xuyên “soi” cuộc sống của người khác để so sánh với chính mình.
Giải pháp vượt thoát “giấc mơ vay mượn” và so sánh xã hội không lành mạnh
Ex-lover tin rằng, không thể loại bỏ hoàn toàn so sánh xã hội, nhưng bạn hoàn toàn có thể kiểm soát và biến nó thành động lực tích cực.
1. Xác định giấc mơ thật sự của bạn, không phải của “người ta”
Hãy dành thời gian lắng nghe chính mình: Bạn muốn gì? Điều gì khiến bạn hạnh phúc thực sự? Tránh chạy theo những giấc mơ chỉ vì xã hội hay cha mẹ mong muốn.
2. Giới hạn tiếp xúc mạng xã hội, chọn lọc thông tin
Không cần phải “tẩy chay” hoàn toàn, nhưng hãy học cách “unfollow” những tài khoản khiến bạn cảm thấy tự ti, áp lực. Thay vào đó, hãy theo dõi những nguồn cảm hứng tích cực, thực tế.
3. Thực hành lòng biết ơn và so sánh với chính mình
Ghi lại những điều bạn đã làm được, dù nhỏ nhất. So sánh với bản thân của ngày hôm qua, thay vì người khác. Đây là bước đầu để xây dựng sự tự tin nội tại.
4. Chia sẻ, kết nối thay vì khép kín
Nói chuyện với bạn bè, người thân về cảm xúc của mình. Bạn sẽ thấy, mọi người đều từng trải qua những phút yếu lòng, và câu chuyện của bạn thật ra rất bình thường.
5. Đặt mục tiêu cá nhân, nhỏ thôi nhưng bền
Hãy chia nhỏ giấc mơ lớn thành những mục tiêu thực tế, dễ đạt được. Mỗi lần hoàn thành một bước nhỏ, bạn sẽ thấy tự tin và hạnh phúc hơn.
Câu hỏi thường gặp về giấc mơ và so sánh xã hội
Dưới đây, Ex-lover tổng hợp một số câu hỏi mà độc giả hay thắc mắc khi tìm hiểu chủ đề này:
Giấc mơ cá nhân có nhất thiết phải lớn lao như người khác?
Không! Mỗi người có hoàn cảnh, xuất phát điểm và giá trị sống riêng. Một giấc mơ “bình thường” nhưng đúng với mình luôn có ý nghĩa hơn là một giấc mơ “hoành tráng” nhưng vay mượn từ xã hội.
Làm sao để vượt qua cảm giác tự ti khi so sánh bản thân?
Hãy nhớ rằng, ai cũng chỉ khoe những gì tốt đẹp nhất lên mạng xã hội. Đừng để một “bức ảnh” định nghĩa toàn bộ con người. Tập trung phát triển bản thân mỗi ngày, biết ơn những gì mình đang có.
So sánh xã hội có thể trở thành động lực tích cực không?
Có, nếu bạn biết kiểm soát. Lấy thành công của người khác làm nguồn cảm hứng, học tập họ để phát triển nhưng không biến nó thành thước đo giá trị bản thân.
Lời kết
Giấc mơ và so sánh xã hội luôn là hai mặt của một đồng xu: một bên là động lực, một bên là áp lực. Ex-lover mong rằng, sau bài viết này, bạn sẽ biết cách lắng nghe chính mình, chọn cho mình một giấc mơ thật sự và học cách biến so sánh xã hội thành động lực tốt đẹp. Đừng để bất kỳ “chuẩn mực” nào ngoài kia khiến bạn quên mất mình là ai, bạn đã nỗ lực đến đâu.
Nếu bạn cần một nơi để chia sẻ giấc mơ, tìm kiếm sự đồng cảm, đừng ngần ngại liên hệ với Ex-lover – nơi những câu chuyện thực được tôn vinh, và mỗi hành trình cá nhân đều xứng đáng được lắng nghe.
“Cuộc sống không là cuộc đua với người khác. Đó là hành trình mỗi người tự đi, với những giấc mơ rất riêng và những vết xước rất thật.” – Ex-lover
